Հուշարձանների հետազոտման և ախտորոշման լաբորատորիան ստեղծվել է ՃՇՀԱՀ-ի Ճարտարապետության ֆակուլտետի ճարտարապետության տեսության, վերականգնման, վերակառուցման և պատմության ամբիոնին կից՝ ՀՀ մշակույթի նախարարության և Իտալիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության միջև կնքված պայմանագրի շրջանակներում։
Իտալիայի արտաքին գործերի նախարարության համագործակցության զարգացման վարչության կողմից Միլանի պոլիտեխնիկի և ՀՀ-ում Իտալիայի դեսպանության աջակցությամբ Լաբորատորիան համալրվել է մասնագիտական սարքավորումներով և գրականությամբ։
Լաբորատորիան նախատեսվում է դարձնել պատմական հուշարձանների հետազոտման և թվային ախտորոշման ոլորտում կրթական և գիտահետազոտական ծրագրերի իրականացման, ինչպես նաև գործնական աշխատանքի կենտրոն։
Լաբորատոր ժամանակակից սարքավորումները թույլ են տալիս ամբողջությամբ հետազոտել ցանկացած հուշարձան, ցանկացած շինություն, ախտորոշել առկա արտաքին և կառուցվածքային ներքին վնասվածքներն ու արատները։
Ճարտարապետության ֆակուլտետի ուսանողները անցնում են տարեկան չափագրման պրակտիկա, որի ժամանակ ակտիվորեն օգտագործվում են լաբորատոր սարքավորումները։
Նախորդ սերունդների կողմից կիրառվող ավանդական չափագրման մեթոդների կիրառմանը զուգահեռ՝ ուսանողները յուրացնում են չափագրումների առաջատար մեթոդների փորձը՝ սովորելով օգտագործել ժամանակակից սարքավորումներ և տեխնոլոգիաներ:
Լաբորատորիան մշտապես կապի մեջ է իտալական որոշ համալսարանների նմանատիպ լաբորատորիաների հետ։
Համագործակցության շրջանակներում մենք կազմակերպում ենք տարբեր սեմինարներ մեր համալսարանի ուսանողների և իտալացի ուսանողների հետ։ Մշակութային ժառանգության պահպանմանը նվիրված աշխատաժողովներ. Ֆլորենցիայի համալսարանի հետ անցկացված աշխատաժողով՝ «Երևանի Ավանի Կաթողիկե Ծիրանավոր եկեղեցին:
Միլանի պոլիտեխնիկի ուսանողների հետ իրականացվեց «Բազիլիկա Երերույք» սեմինարը: Նպատակն էր լաբորատոր սարքավորումների միջոցով իրականացնել չափագրման աշխատանքները, ինչպես նաև առաջարկել բազիլիկին հարող տարածքի զարգացման նախագիծ, առաջարկել պլանավորել տեղական ավանդական արհեստների և այս գոտում զբոսաշրջության զարգացման համար։
Լաբորատորիայի աշխատակիցները պարբերաբար փորձի փոխանակման հանդիպումներ են իրականացնում արտասահմանյան գործընկերների հետ։ 2017 և 2019 թվականներին այցելել են Միլանի պոլիտեխնիկական գիտահետազոտական լաբորատորիաներ, ուսումնասիրել են հուշարձանների ախտորոշման նոր տեխնոլոգիաները և սարքավորումները։
Իտալիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության և ՀՀ մշակույթի նախարարության միջև ստորագրված համաձայնագրի շրջանակներում 2012-2014թթ Միլանի պոլիտեխնիկի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչությունը և NUACA-ի ճարտարապետության ֆակուլտետը համատեղ կազմակերպել են «Հայկական մշակութային ժառանգության պահպանում և վերականգնում» մասնագիտության երկամյա դասընթացները, 2013-2014 ուստարում «Ճարտարապետական վերականգնում» և «Տեղանքի կառավարում», երկու նոր մեկամյա դասընթացներ, որոնց շրջանակներում դիպլոմներ շնորհվեցին երկու հաստատությունների կողմից: Դասընթացները և վերապատրաստումները հիմնված էին լաբորատորիայի մասնագիտական սարքավորումների տեխնիկական աջակցության վրա:
Դասընթացների հաջող իրականացումը 2015 թվականին արժանացավ «Կրթություն, ուսուցում և առաջխաղացում» ոլորտում հեղինակավոր «Եվրոպա Նոստրա-2015»-ի մրցանակին:
Լաբորատորիայի աշխատանքը չի սահմանափակվում միայն կրթական ծրագրերով. Օգտագործելով սեփական ներուժը՝ լաբորատորիան ակտիվ մասնակցություն է ունենում Հայաստանում իրականացվող գիտահետազոտական և վերականգնողական աշխատանքներին։
Հատկապես ցանկանում ենք նշել այն աշխատանքները, որոնք կատարվել են Հայաստանի ճարտարապետական ամենանշանակալի հուշարձաններից մեկի՝ Սուրբ Էջմիածնի Մայր տաճարի իրավիճակի ուսումնասիրության համար: Լաբորատորիայի կոցմից կատարվել են տաճարի հիմքերում և պատերում ստորգետնյա ջրերի առկայության, պատերի կառուցվածքային վիճակի, շաղախի, կապող նյութերի, որմնանկարների վիճակի ուսումնասիրություններ։
Հետազոտության արդյունքների համաձայն՝ լաբորատորիան որոշակի առաջարկություններ է տվել վերականգնողական աշխատանքների զարգացման վերաբերյալ և առաջարկել նորարարական մեթոդներ. «Եվրոպայի և արևելքի միջև կենտրոնացում Կենտրոնական Ասիայում և Կովկասում հետազոտությունների և բարձրագույն կրթության վրա»:
2019 թվականին լաբորատորիան Գյոթինգենի համալսարանի հետ (Գերմանիա) Volkswagen հիմնադրամի ֆինանսավորմամբ , «Եվրոպա և արևելք — Բարձրագույն կրթություն Կենտրոնական Ասիայում և Կովկասում» ծրագրի շրջանակներում անցկացրեց ամառային միջազգային դպրոցի առաջին փուլը:
Իրականացվել են գիտահետազոտական և քարե նյութերի վերականգնման աշխատանքներ Զվարթնոցի տաճարի, Գեղարդի վանքի և Ավանի եկեղեցու վրա ։
Ծրագրի շրջանակներում լաբորատորիան ստացել է գիտահետազոտական աշխատանքների համար նախատեսված մասնագիտական սարքավորումներ։
Ամառային դպրոցի եզրափակիչ փուլը տեղի կունենա 2022 թվականի հունիսին։
2020 թվականին լաբորատորիան մասնակցել է մշակութային ժառանգության վերականգնման ոլորտում մասնագիտացված վերապատրաստման դասընթացին, որը կազմակերպել էր իտալո-հայկական գիտական ROCHEMP կենտրոնը՝ Բոլոնիայի համալսարանի հետ համատեղ։