Ճարտարապետության տեսության, պատմության և ժառանգության ամբիոնի կազմավորման ակունքները շատ խորն են՝ գալիս են 1936 թվականից, երբ տեխնիկական ֆակուլտետում ականավոր ճարտարապետ Նիկողայոս Բունիաթյանի ջանքերով ստեղծվեց Ճարտարապետության մասնագիտական ամբիոնը, որը նա ղեկավարել է մինչև 1938 թվականը: 1938-1944թթ. ամբիոնը գլխավորել է Հարություն Զաքյանը:
1945-1990թթ. Ճարտարապետության ամբիոնի վարիչ է եղել ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, հանրապետության արվեստի վաստակավոր գործիչ, ճարտարապետության դոկտոր, պրոֆեսոր Վարազդատ Հարությունյանը, ով մեծ ավանդ ունի ամբիոնի կայացման գործում: Նրա շնորհիվ, սկսած 1978 թվականից, սկզբնավորվել և այսօր էլ շարունակվում է պատմաճարտարապետական հուշարձանների վերականգնման մասնագիտացմամբ ճարտարապետների պատրաստումը: Վարազդատ Հարությունյանի հեղինակությամբ հրատարակվել են երեք դասագրքեր՝ «Հին աշխարհի ճարտարապետություն», «Հայ ճարտարապետության պատմություն» և «Ճարտարապետական հուշարձանների վերականգնումը» (համահեղինակներ՝ Ա.Գրիգորյան, Գ.Նալբանդյան): Նրա շնորհիվ ստեղծվել և այսօր էլ համալսարանում գործում է մասնագիտական գրքերի հարուստ գրադարանը:
1991-1993թթ. Ճարտարապետության տեսության, պատմության և հուշարձանների վերականգնման ամբիոնի վարիչ է նշանակվել ճարտարապետության դոկտոր, պրոֆեսոր Արշավիր Թորամանյանը:
1993-2015թթ․ ամբիոնը ղեկավարել է ճարտարապետության դոկտոր, պրոֆեսոր Յուրի Սաֆարյանը:
2015թ․ առ այսօր ամբիոնը ղեկավարում է ճարտարապետության թեկնածու, պրոֆեսոր Էմմա Հարությունյանը։
ՃՏՊԺ ամբիոնի հիմնական առաքելությունն է մնում ճարտարապետության տեսական կրթամասի հիմնական դասընթացների վարումը, պատմաճարտարապետական հուշարձանների պահպանությունը, դրանց գիտական հետազոտման, վերականգնման ու վերակառուցման գործընթացը, այդ ոլորտի գիտական սկզբունքների ձևավորումը: Դրանք ընկած են ամբիոնի տեսական և կուրսային, ինչպես նաև դիպլոմային աշխատանքների հիմքում: Կատարելով պատմական միջավայրի ուսումնասիրում և վերլուծություն, տեսական հետազոտական աշխատանքներ՝ ուսանողը ներկայացնում է պատմաճարտարապետական ժառանգության պահպանման, վերականգնման և վերակառուցման նախագիծ: Ճարտարապետի մասնագիտությունն ընտրած ուսանողն իր առաջին քայլերը կատարում է ՃՏՊԺ ամբիոնի դասախոսների ղեկավարությամբ, ովքեր վարում են ճարտարապետական նախագծման հիմունքների և ծավալատարածական հորինվածքի մասնագիտական գործնական դասընթացները:
ՃՏՊԺ ամբիոնի հիմնական ձեռքբերումներից է մասնակցությունը տարբեր Ճարտարապետական դպրոցների ավարտական աշխատանքների ստուգատեսներում: Երեսուն տարիների ընթացքում դիպլոմային բազմաթիվ աշխատանքներ, տարբեր միջազգային մրցույթ-ստուգատեսներում, արժանացել են բարձրագույն` «Գրանդ պրի» և առաջին կարգի դիպլոմների:
Ամբիոնը ներգրավված է կարևոր պրակտիկ նշանակություն ունեցող Եվրամիության IACOBUS ծրագրում, որի անդամներն են Ֆրանսիայի Կլերմոն Ֆերանի ազգային բարձրագույն ճարտարապետական դպրոցը, Իսպանիայի Կորունիայի համալսարանը, Գերմանիայի Ռեգենսբուրգի համալսարանը և Բելգիայի Լյովեն քաղաքի ճարտարապետական դպրոցը: ՀՀ-ում Լիտվայի դեսպանության հետ համագործակցությամբ և ամբիոնի անմիջական մասնակցությամբ համալսարանում բացվել է լիտվացի հանրահայտ արվեստաբան, հայկական պատմաճարտարապետական ժառանգության ուսումնասիրման և հանրահռչակման գործում մեծ ավանդ ունեցող Յուրգիս Բալտրուշայտիս կրտսերի անկյուն: 2017թ.-ից սկսած յուրաքանչյուր տարի սահմանվում է Բալտրուշայտիսի անվան մրցանակ՝ համալսարանի ճարտարապետության ֆակուլտետի պատմամշակութային ժառանգության պահպանությանը նվիրված տարվա լավագույն ավարտական աշխատանքի համար: 2018թ.–ից Գերմանական Ֆոլքսվագեն հիմնադրամի աջակցությամբ և Գեոթինգենի Գեորգ Ավգուստ համալսարանի հետ համագործակցությամբ ամբիոնը իրականացնում է «Հայաստանի պատմական քարե ճարտարապետության պահպանումը» ծրագիրը, որի շրջանակում կազմակերպվել է 3 ամառային դպրոց:
ՃՏՊԺ ամբիոնի դասախոսներից շատերը ներգրավված են նաև համալսարանի գիտահետազոտական աշխատանքներում: Ամբիոնի գիտական հետազոտությունների հիմնական ուղղություններն են` հայկական և համաշխարհային ճարտարապետության հիմնախնդիրների տեսական հետազոտումն ու հեռանկարային զարգացման միտումների վերլուծությունը, Հայաստանի և միջազգային պատմաճարտարապետական համալիր հարցերի ուսումնասիրությունը, ճարտարապետների մասնագիտական վարպետության նվաճման մեթոդաբանական հարցերի օպտիմալացումը հատկապես ճարտարապետական հուշարձանների վերականգման և ճարտարապետական միջավայրի վերակառուցման ոլորտներում: Գիտական բազմաթիվ հետազոտությունների արդյունքում հրատարակվել են հոդվածներ, ինչպես տեղական, այնպես էլ արտասահմանյան ամսագրերում, ներկայացվել են գիտաժողովներում, որոնց ակտիվ մասնակիցներն են ամբիոնի դասախոսները: Կարևոր գործառույթներից է նաև երիտասարդ կադրերի պատրաստումն ու ասպիրանտների գիտական աշխատանքների ղեկավարումը:
Ամբիոնի կազմում իրենց գիտամանկավարժական գործունեությունն իրականացնում են 6 դոկտոր, պրոֆեսոր, 2 ճարտարապետության թեկնածու, պրոֆեսոր, 3 պրոֆեսոր, 11 թեկնածու, դոցենտ, 5 դոցենտ, 12 թեկնածու, ասիստենտ, 10 ասիստենտ, 18 դասախոս:
