ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

 1931-1932թթ. ուսումնական տարում ՀԽՍՀ շինարարական ինստիտուտում կար 10 ամբիոն, որոնցից մեկը շինարարական կոնստրուկցիաների ամբիոնն էր, որը ղեկավարում էր Ռուբեն Հակոբյանը: Հետագայում՝ 1936թ. սեպտեմբերին հաստատված Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի 14 ամբիոնների թվում էր ընդհանուր և շինարարական նյութերի տեխնոլոգիայի ամբիոնը, որը ղեկավարում էր Դավիթ Զավրյանը:

Նշանավոր քիմիկոս Դավիթ Զավրյանը (1889-1957թթ.) ավարտել է Պետերբուրգի համալսարանը, աշակերտելով Դ. Մենդելեևին: Մեծ նախաձեռնություն է ցուցաբերել Հայաստանում բարձրագույն ուսումնական հաստատություն հիմնելու գործում: 1920թ. դեկտեմբերին դասախոսական աշխատանքի է անցել Երևանի պետական համալսարանում: 1921թ. հունվարին ընտրվել է բնագիտական ֆակուլտետի, իսկ 1921թ. հոկտեմբերին՝ տեխնիկական ֆակուլտետի դեկան՝ փոխարինելով նաև համալսարանի ռեկտոր Հակոբ Մանանդյանին (մինչև 1922թ.): Երկար տարիներ դասախոսել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում: Եղել է նաև ինստիտուտի անդրանիկ գիտատեխնիկական խորհրդի կազմում (1937թ.):

    1938թ. փետրվարին ստեղծվեցին 14 ամբիոններ և նշանակվեցին վարիչներ. շինարարական նյութերի տեխնոլոգիայի ամբիոնը մինչև 1939թ. ղեկավարում էր Արսեն Մանանդյանը, 1940-1953թթ.՝ Խորեն Գևորգյանը:

   1967թ. սիլիկատների տեխնոլոգիայի և շինարարական նյութերի ամբիոնը բաժանվեց երկու մասի՝ շինարարական արտադրության կոնստրուկցիաների և շինարարական նյութերի, սիլիկատների և էլեկտրաքիմիական արտադրության տեխնոլոգիայի ամբիոնների: Վերջինս ղեկավարում էր տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Օնիկ Մարտիրոսյանը (1911-1993թթ.):

   1968-1975թթ. Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի վերակազմավորված Շինարարական նյութերի, հիմնատակերի և հիմքերի ամբիոնի վարիչ է նշանակվել տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Գուրգեն Քարամյանը: Նրա գրչին են պատկանում 30 տպագրված գիտական աշխատություններ, այդ թվում՝ «Հիմնատակեր և հիմքեր» հայերեն դասագիրքը:

   1972թ. Շինարարական նյութերի, հիմնատակերի և հիմքերի ամբիոնից հանվեց շինարարական նյութեր առարկան և տրվեց սիլիկատների և էլեկտրաքիմիական արտադրության տեխնոլոգիայի ամբիոնին:

   1973-1986թթ. Սիլիկատների տեխնոլոգիայի և շինարարական նյութերի ամբիոնը ղեկավարել է տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Լև Զախարովը (1910-1991թթ.): Ամբիոնն ունեցավ ուսումնական և գիտահետազոտական գործընթացները կազմակերպելու համար անհրաժեշտ գրականությամբ աշխատասենյակ և հագեցվեց լաբորատոր սարքավորումներով (ռենտգեն, էլեկտրոնային միկրոսկոպ, դերիվատոգրաֆ և այլն): Այդ ընթացքում ամբիոնի աշխատանքային համագործակցության շրջանակներն ընդլայնվեցին: Դասախոսական կազմը մասնակցում էր համամիութենական և հանրապետական գիտաժողովներին և պրակտիկ գործունեությամբ նպաստում ինստիտուտի աճող հեղինակությանը տեխնիկական գիտությունների զարգացման բնագավառում: Մեծ էր պրոֆեսոր Լև Զախարովի դերը հատկապես ուսումնական գործընթացում կադրերի ընտրության և խոստումնալից գիտնականների ներգրավման գործում:

   Մայր ամբիոնի հիման վրա Գյումրիում բացվեց Շինարարական նյութերի, իրերի և կոնստրուկցիաների տեխնոլոգիա, իսկ Վանաձորում՝ Անօրգանական նյութերի տեխնոլոգիա մասնագիտությունները: Ամբիոնի դասախոսական կազմի և աշխատակիցների շնորհիվ մայրենի լեզվով լույս ընծայվեցին ուսումնամեթոդական ձեռնարկներ՝ լաբորատոր աշխատանքների, կուրսային և դիպլոմային նախագծերի կատարման համար: Հայերենով հրատարակվեց կապակցող նյութերի արտադրության վերաբերյալ դասախոսությունների ձեռնարկ, իսկ հեռակա ուսուցման համար՝ շինարարական նյութեր առարկայից ստուգողական աշխատանքների կատարման մեթոդական ցուցումներ: 1986-1993թթ. Սիլիկատների ամբիոնը ղեկավարել է տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Կոստան Կոստանյանը:

  1989թ. Երևանի ճարտարապետաշինարարական ինստիտուտի կազմավորման հետ կապված սիլիկատների տեխնոլոգիայի ամբիոնից առանձնացավ շինարարական նյութեր դասավանդող դասախոսալաբորանտական կազմը և ստեղծվեց նոր ամբիոն՝ Շինարարական նյութերի և քիմիայի ամբիոն, որը 1990-1997թթ. ղեկավարել է Նիկոլայ Չիլինգարյանը:

Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր (1998թ.), պրոֆեսոր Նիկոլայ Չիլինգարյանը (ծնվ. 1947թ.) 1971թ. ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի քիմիկատեխնոլոգիական ֆակուլտետը՝ ինժեներ-քիմիկոսի որակավորմամբ: Նույն թվականին ընդունվել է աշխատանքի «Հայկազմտեխշին» տրեստում, որպես ավագ ինժեներ, 1975թ. եղել է պոլիտեխնիկական ինստիտուտի սիլիկատների տեխնոլոգիայի ամբիոնի ասպիրանտ, 1978թ. աշխատել է նույն ամբիոնում որպես լաբորանտ:  1989թ. եղել է Շինարարական նյութեր և ընդհանուր անօրգանական քիմիա ամբիոնի վարիչ: Եղել է թեկնածուական թեզերի գիտական ղեկավար, ունի հրատարակված բազմաթիվ գիտական աշխատանքներ:

      1995թ. ամբիոնը վերանվանվեց «Շինարարական նյութերի, իրերի և կոնստրուկցիների արտադրության տեխնոլոգիա»: Ամբիոնի դասախոսները մշակել են մի շարք ծրագրեր, մեթոդական ցուցումներ և առաջադրանքներ կուրսային, դիպլոմային նախագծերի, լաբորատոր աշխատանքների կատարման, արտադրական պրակտիկայի անցկացման համար:   

      1997-2005թթ. Ճարտարապետաշինարարական ինստիտուտի «Շինարարական նյութերի և քիմիայի» ամբիոնը ղեկավարել է տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Մարտին Բադալյանը (1935-2005թթ)։ Սովորել և 1952թ. ավարտել է Մոսկվայի ինժիներական շինարարական ինստիտուտը, Միջազգային ինժեներական ակադեմիայի թղթակից անդամ, Հայաստանի ինժեներական ակադեմիայի ակադեմիկոս:

Շուրջ 40 տարի գլխավորել է շինարարական ինդուստրիայի մի շարք ձեռնարկություններ, նաև գիտահետազոտական ինստիտուտներ: Եղել է մի շարք թեկնածուական թեզերի գիտական ղեկավար և խորհրդատու: Հանդիսանում է շուրջ 180 գիտական աշխատանքների, այդ թվում նաև 25 գյուտերի հեղինակ: 2002թ. պարգևատրվել է Անանիա Շիրակացու մեդալով: 

2002թ ամբիոնը բաժանվեց և վերանվանվեց Շինարարական, ջերմամեկուսիչ նյութերի և իրերի արտադրության ամբիոն:

2002-2014թթ․ Շինարարական նյութերի, իրերի և կոնստրուկցիների արտադրության տեխնոլոգիա ամբիոնը ղեկավարել է տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Հայաստանի ինժեներական ակադեմիայի ակադեմիկոս Պետրոս Տեր-Պետրոսյանը (1941-2014թթ.): 1978-1993թթ. աշխատել է ՀՀ շինարարության նախարարության արդյունաբերական ձեռնարկությունների գլխավոր վարչության պետ, 1993-1998թթ. Շինինդուստրիա պետական ձեռնարկության գլխավոր տնօրեն, 1995-2000թթ. ՀՀ շինարարների ընկերակցության նախագահ, Հայաստանի շինարարների տեղեկագիր ամսագրի գիտական գծով խմբագիր: Երևանի Ճարտարապետության և շինարարության պետական համալսարանում աշխատել է 1985թ.՝ որպես ավագ դասախոս, դոցենտ, ապա պրոֆեսոր, իսկ 2002թ. ԱՊՀ շինարարական բուհերի ընկերակցության պատվավոր պրոֆեսոր: Շուրջ 75 գիտական հրատարակությունների, 7 գրքերի, 6 գյուտերի հեղինակ է:

Շինարարական նյութերի, պատրաստվածքների և կոնստրուկցիաների արտադրության տեխնոլոգիա (ՇՆՊԿԱՏ) ամբիոնը 2015-2020թթ․ ղեկավարել է տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Արտավազդ Արզումանյանը (1952-2020թթ.)։ 1978-2004թթ. ՀՀ Քաղաքաշինության նախարարության Սեյսմակայուն շինարարության և կառուցվածքների պահպանման Հայկական գիտահետազոտական ինստիտուտում (Հայսեյսմշին և ԿՊԳՀԻ) ճարտարագետ, գիտաշխատող, լաբորատորիայի վարիչ և գիտական տնօրեն, 2006թ. «ԱՐՍԷԱ» գիտաարտադրական սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության գիտական տնօրեն, 2011-2013թթ. «ԱԻՍՄ» բաց բաժնետիրական ընկերության գլխավոր տնօրեն:

  Հայշինճարտ ԳՀԻ-ի կազմում նրա ղեկավարությամբ հիմնադրվել է «Հրակայուն բետոնների ու կոնստրուկցիաների» բաժին:

Նրա ղեկավարման տարիներին ՇՆՊԿԱՏ ամբիոնին կից (2017թ.), «ԱՐԴ-ԼԱԲ» ծրագրի շրջանակներում ստեղծվեց արդիական ուսումնագիտափորձարարական լաբորատորիա, որտեղ բացի ուսումնական պարապմունքներից, իրականացվում են գիտահետազոտական աշխատանքներ: 

Նրա կողմից մշակված հատուկ կոնստրուկտորական նախագծային լուծումներով իրականացվել են Էջմիածնի Մայր տաճարի և «Արմենիա Մարիոթ» հյուրանոցի կենտրոնական մասնաշենքի կոնստրուկցիաների ուժեղացման աշխատանքները:

2013թ. ՀՀ քաղաքաշինության նախարարությունից ստացել է շնորհակալագիր՝ քաղաքաշինության բնագավառում ներդրված ավանդի, երկարամյա և բեղմնավոր աշխատանքային գործունեության համար։

2016թ. ՃՇՀԱՀ-ի կողմից պարգևատրվել է «Փառք շինարարին» ոսկե մեդալով։

2022թ․ քաղաքաշինության կոմիտեի նախագահի հրամանով 70-ամյա հոբելյանի կապակցությամբ, Արտավազդ Ավետիքի Արզումանյանը քաղաքաշինության բնագավառում նշանակալի ավանդի համար հետմահու պարգևատրվել է ոսկե մեդալով։

Հեղինակ է 43 գիտական հոդվածների, 4 ուսումնամեթոդական ձեռնարկների, 1 ՀՀ շինարարական նորմի և 1 գյուտի:

      2020թ. ՃՇՀԱՀ-ում որոշում կայացվեց միավորել Շինարարական նյութերի, պատրաստվածքների և կոնստրուկցիաների արտադրության տեխնոլոգիա և Քիմիա, կապակցող նյութեր և սիլիկատներ ամբիոնները։ Արտավազդ Արզումանյանը շարունակեց ղեկավարել նորաստեղծ Շինարարական նյութերի, պատրաստվածքների և կոնստրուկցիաների արտադրություն՝ ՇՆՊԿԱ ամբիոնը:

Շինարարական նյութերի, պատրաստվածքների և կոնստրուկցիաների արտադրություն ամբիոնը 2021-2024թթ. ղեկավարել է տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Մարիա Բադալյանը: 1984-1989թթ. աշխատել է «Քար և սիլիկատ» ԳԱՄ որպես գիտական աշխատող, 1989-1996թթ. «Երկաթբետոն» ՀԳՀԻ (Երևանի մասնաճյուղ), որպես ավագ գիտաշխատող, 1992-1997թթ. «Բանանց» գիտարտադրական միավորում, որպես ավագ գիտաշխատող, 1997-2020թթ. Ճարտարապետության և շինարարության Հայաստանի ազգային համալսարանի Շինարարական նյութերի, իրերի և կոնստրուկցիաների արտադրություն ամբիոնում որպես պրոֆեսոր: Ունի 135 գիտական հոդված, որոնցից 12-ը` արտասահմանյան գիտական պարբերականներում, 8 մեթոդական ձեռնարկ, 1 մենագրություն և 1 դասագիրք  (երաշխավորված ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության կողմից):

Շինարարական նյութերի, պատրաստվածքների և կոնստրուկցիաների արտադրություն ամբիոնը 2024թ. առ այսօր ղեկավարում է տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Ավետիք Արտավազդի Արզումանյանը: 2006թ. տնօրինում է «ԱՐՍԷԱ» գիտաարտադրական ընկերությունը: 2007-2021թթ. աշխատել է «Հորիզոն-95» շինարարական ընկերությունում` Շինարարական նյութերի փորձարկման լաբորատորիայում որպես որակի պատասխանատու: 2011թ. առ այսօր ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության «Հավատարմագրման ազգային մարմին» ՊՈԱԿ-ում հավատարմագրման աշխատանքների փորձագետ է:

2015թ. առ այսօր ՃՇՀԱՀ ՇՆՊԿԱ ամբիոնի դոցենտ, Շինարարության և ճարտարապետության գիտահետազոտական լաբորատորիայի պահպանում և զարգացում ծրագրի գիտաշխատող։

       Ավետիք Արտավազդի Արզումանյանը հեղինակել է 36 գիտական հոդվածներ, որոնցից 15-ը` Scopus և Web of science գիտատեղեկատվական շտեմարաններում, 6 ուսումնագործնական ձեռնարկ,  1 ուսումնական ձեռնարկ անգլերենով, 1 ՀՀ շինարարական նորմ:

2021թ․ ՀՀ քաղաքաշինության կոմիտեի կողմից ՃՇՀԱՀ 100-ամյակի կապակցությամբ ստացել է շնորհակալագիր։

Ամբիոնում ի՞նչ մասնագետներ են պատրաստվում.

Ամբիոնում պատրաստվում են շինարդյունաբերության ձեռնարկություններում շինարարական նյութերի, պատրաստվածքների ու կոնստրուկցիաների արտադրության շինարար-տեխնոլոգ, նաև վերավորակավորվում ճարտարագետ-շինարար մասնագետներ:

Ամբիոնի առավելությունները.

Ամբիոնում առկա են ժամանակակից սարքավորումներով գերհագեցած լաբորատորիաներ, որոնց շնորհիվ իրականացվում են ինչպես ուսումնական, այնպես էլ գիտահետազոտական աշխատանքներ: