ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

           Ջերմագազամատակարարում և օդափոխություն ամբիոնի պատմությունը  սկսվում է 1931 թվա­կա­նից,  երբ Երևանի շինարարական ինստիտուտում հիմնվեց  «Ջեռուցում և օդա­փո­խու­թյուն»  մասնագիտությամբ ամբիոնը,  վարիչ նշանակվեց՝ Լևոն Ասլանյանը։

1939թ. Պոլիտեխնիկական ինստիտուտում կազմավորվեց «Թերմոդինամիկա և ջերմատեխնիկա» ամ­բիոնը, որի վարիչ ընտրվեց ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս՝ Ալեքսանդր Հակոբյանը:

 «Ջերմագազամատա­կա­րարում և օդա­փոխություն» անվանումով  մասնագիտական ամբիոնը ԵրՊԻ շինարարական ֆակուլտետում ձևավորվեց 1949թ.:  

1954թ. «Ջերմագազամատակարարում և օդափոխություն» մասնագիտության հիման վրա կազ­մա­կերպվեց «Ջերմատեխնիկա, ջերմագազամատակարարում և օդա­փո­խու­­թյան» ամբիոնը, որի վարիչ նշա­նակվեց դոցենտ Լիպարիտ Ղուլոյանը:        

1954թ. ամբիոնի առաջին 25 շրջանավարտները փայլուն կերպով պաշտպանեցին դիպլոմային նախա­­գծե­րը։ Աչքի ընկած շրջանա­վարտ­ներ՝ Օ. Խաչիկյանը, Վ. Հակոբյանը, Գ. Գասպարյանը գոր­ծուղվեցին Մոսկվայի ինժեներաշինարարական ինստիտո­ւ­տի ասպիրանտուրա: Հաջողությամբ պաշ­տ­պանե­լով թեկնածուական թեզերը, նրանք վերա­դար­ձան ամբիոն: Նրանց հետևեցին Հ. Գարոյանը, Դ. Մուշեղյանը, Ռ. Խարազյանը, Ռ. Շամամյանը, Մ. Պողոսյանը, Էդ. Առա­քելյանը և ուրիշներ:

Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր (1975թ․), պրոֆեսոր (1976թ․), հան­րա­պե­­տության վաստակավոր ինժեներ ( 1967թ․)։ 1946թ․ ավարտել է Մոսկվայի Ն. Բաումանի անվան պետական տեխնիկական համալսարանը։

1946 թվականից աշխատել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի թեր­մո­դի­նամիկայի և ջերմատեխնիկայի ամբիոնում՝ ասիստենտ, ավագ դասախոս, 1954 թվականից՝ ամբիոնի վարիչ։ Շնորհակալ աշխատանք է կատարել հայերեն լեզվով ուսումնական և ուսումնամեթոդական ձեռնարկներ ստեղծելու ուղղութ­յամբ։ Նրա գրչին են պատկանում «Ընդհանուր ջերմատեխնիկա» երկհատորանոց դասա­գիրքը, «Կաթսայական տեղակայումներ», «Շոգեգեներատորի հիդրո­դի­նա­միկա» և այլ աշխատություններ։ 1972թ․ նշանակվել է էներգետիկական ֆակուլ­տե­տի դեկան։

     1960թ. Լ. Ղուլոյանի ղեկավարությամբ ամբիոնին կից կազմակերպվեց առաջին գիտա­հե­տա­զոտա­կան լաբորատորիան, որի հիմնական խնդիրն էր հետազոտել հարավային երկրների, մասնա­վո­րա­պես, Հայաստանի վառելիքաէներգետիկական հա­մալիրի արդյու­նա­վետ զարգացման ուղիները: Այդ լաբորատորիայում գիտական աշ­խա­տանքներում ներգրավվեցին մի շարք լավագույն շրջանավարտները, որոն­ցից Զ.Ա. Մելիքյանը նախապատրաստեց իր թեկնածուական թեզը և այն հաջողությամբ պաշտպանեց Կիևի ինժեներաշինարարական ինստիտուտում:

1966 թվականից ամբիոնի վարիչի պաշտոնը ստանձնեց Գրիքոր  Հովհաննեսի Մելիքյանը, ով  իր շուրջը համախմբեց Մոսկվայի, Մինսկի և Կիևի հա­մա­պատասխան ինստիտուտների ասպի­րան­տու­րաներում ուսումնառությունն ավար­տած և տեխնիկա­կան գիտությունների թեկնածուի գիտական աստի­ճան ստացած երիտասարդ դասա­խոս­ներին՝ Կ.Ա. Տեր-Մկրտչյան, Օ.Ե. Խաչիկյան, Վ.Մ. Հակոբյան, Հ.Բ. Գարոյան, Դ.Ա. Մուշեղյան, Հ. Գեջակուշյան, Ս. Զատիկյան, Ս. Պողոսյան, Պ. Ասլանյան, Ռ. Արսենյան, Թ. Ջուլհակյան և ուրիշներ: Կապեր հասատվեցին   նախագծային ինստիտուտների և արտա­դ­­րական ձեռնարկությունների հետ: Ամբիոնում համատեղության կարգով դասախոսելու հրա­վի­րվեցին ճանաչված և մեծ փորձ ունեցող մասնագետների՝ Խ. Խանամիրյան, Մ. Ահարոնյան, Գ. Գյուլխասյան, Ռ. Թադևոսյան, Յու. Ջիլավյան, Ռ. Հարությունյան և ուրիշ­ներ:

Դոցենտ (1962թ) Գրիգոր Մելիքյանը 1940թ․ գերազանցությամբ ավարտել է Երևանի  պոլիտեխնիկական ինստիտուտի քիմիատեխնոլոգիական ֆակուլտետը՝ ստա­նալով ինժիներ-տեխնոլոգի որակավորում։ 1939-1941թթ․ աշխատել է նույն ինս­տիտուտի թերմոդինամիկայի և ջերմատեխնիկայի ամբիոնում որպես ասիս­տենտ, 1945թ․ դեկտեմբերից շարունակել է մասնագիտական աշխատանքը, դասա­վանդելով ընդհանուր ջերմատեխնիկա, ջեռուցում և օդափոխություն, ջերմա­հաղորդում և մատակարարում առարկաները։ 1950-1952թթ․ զուգահեռ աշխա­տել է Հայպետնախագիծ ինստիտուտում, որպես ջեռուցման և օդափո­խու­թ­յան բաժնի վարիչ։ Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի գիտահետազոտական բաժ­նում աշխատանքներ է կատարել Հայաստանում օգտագործվող շինանյութերի և կոնստրուկցիաների ջերմատեխնիկական հատկությունների ուսումնասիրման ուղղությամբ։ 1966 թվականից գլխավորել է «Ջերմագազամատակարարման  և օդափոխության» ամբիոնը։

1980 թվականից  ամբիոնի վարիչ ընտրվեց տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Օնիկ Խաչիկյանը: Պահպանելով և զարգացնելով տասնյակ տարիների ընթացքում ձևավորված աշխա­տան­քային սկզբունքները, նա նոր թափ հաղորդեց ամբիոնի ուսումնամեթոդական աշխատանքներին: Նորա­ցվեց և հարստացավ լաբորատոր բազան, առաջ քաշվեց գիտահետազոտական աշխատանքների նոր թեմաներ, հայերեն լեզվով հրատարակվեցին դասագրքեր և ուսումնական ձեռնարկներ:

Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու (1964թ.), դոցենտ Օնիկ Խաչիկյանը 1954թ. ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի շինա­րա­րական ֆակուլտետը՝ ջերմագազամատակարարում և օդափոխություն մաս­նա­գիտությամբ: 1956թ․ աշխատել է նույն ինստիտուտի ջերմա­գա­զա­մա­տա­կա­րա­րում և օդափոխություն ամբիոնում որպես լաբորատորիայի վարիչ, դասա­խոս, ավագ դասախոս, դոցենտ, 1980-87թթ.՝ ՋԳՄՕ ամբիոնի վարիչ:

1987թ. ջերմագազամատակարարում և օդափոխություն ամբիոնի վարիչ ընտրվեց տեխնիկական գի­տութ­յունների թեկնածու, դոցենտ Վլադիմիր Հակոբյանը, որն իր կազմակերպչական և գի­տա­մա­ն­կա­վար­ժական հարուստ փորձն ուղղեց ամբիոնի հետագա զարգացմանը։

Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու ( 1965 թ.), դոցենտ (1967թ.)։ Վլադիմիր Հակոբյանը 1957թ. ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի շինա­րա­րա­կան ֆակուլտետը՝ ջերմագազամատակարարում և օդափոխություն մաս­նա­-գի­տութ­յամբ։ 1957-60թթ. աշխատել է նույն  ամբիոնում որպես ավագ լաբորանտ, 1960-64թթ. սովորել է Մոսկվայի ինժեներաշինարարական ինստիտուտի ասպի­րա-ն­տու­րա­յում, 1964 թ․ կրկին աշխատել է պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ջերմա­գա­զա­մա­տակարարում և օդափոխություն ամբիոնում որպես ավագ դասախոս: 1975թ. աշխա­տել է պոլիտեխնիկական ինստիփուտի ինժեներաշինարարական ֆակուլ­տե­տի դեկանի տեղակալ, այնուհետև` դեկան, 1987-1990թթ.` ջերմա­գա­զա­մատա­կա­րա­րում և օդափոխություն ամբիոնի վարիչ։

1989թ. ստեղծված Երևանի ճարտարապետաշինարարական ինստիտուտի 27 ամբիոններից մեկը հանդիսանում էր «Ջերմագազամատակարարում և օդափոխություն» ամբիոնը, որն ընդգրկվեց Հիղրո­շինարարության և քաղաքային տնտեսության ֆակուլտետի կազմում։

1989-90թթ. ամբիոնի վարիչի պարտականությունները կատարել է տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Ռազմիկ Արսենյանը։

1991թ. փետրվարին ամբիոնի վարիչ ընտրվեց տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Զոհրաբ Մելիքյանը։     

            Ամբիոնի գիտահետազոտական աշխատանքների թե­մա­տիկան ամբողջությամբ ուղղվեց էներգա­խնայողության և էներգաարդյունավե­տու­թյան հետ կապված խնդիրների լուծ­մանը: Ստեղծ­վե­ցին համագործակցության կապեր Հայաստանում գոր­ծող Միջազգային, Ամերիկյան և Եվրոպական կազ­մակեր­պություն­ների հետ: Ամբիոնում կատարվում էին պետբյուջետային 5 և տնտհաշվարկային 4 մեծա­ծավալ գիտահե­տազոտական աշխա­տանքներ: Արդյունքում, ամբիոնի դասախոս­ներն ակտի­վորեն մասնակցում էին միջա­զ­գային (Հայաստան, ԱՄՆ, Հունգարիա, Վրաստան) և հանրա­պետական գիտա­ժողովներին, իրենց զեկուցումներում բարձրացնելով ժամանակակից հրատապ լուծում պահա­ն­ջող հարցեր:

      1996թ. ամբիոնի  հիման վրա ստեղծվեց էներգետիկ ճարտարագետների Միջազգային Ասոցիացիայի Հայաստանի մասնաճյու­ղը պրոֆեսոր Զ. Մելիքյանի գլխավորությամբ: Նրան անդա­մա­կ­ցեցին նաև հանրապետու­թյան բազմաթիվ առաջատար էներգետիկ մասնագետներ: Սա հնար­ա­վո­րու­թյուն էր տալիս ստեղծելու անմի­ջական գործնական շփումներ արտասահմանյան առաջավոր գիտա­տեխնիկական կազմա­կեր­պու­թյուն­­ների հետ, ոչ միայն ամբիոնի անդամներին, այլ նաև անդա­մակցող մյուս մասնա­գետներին:

1996-1999թթ. ընթացքում ամբիոնի շատ անդամներ մասնակցեցին ԱՄՆ-ում և Հունգարիայում կայացած համաշխարհային էներգետիկական գիտաժո­ղովներին: Ամբիոնի և Ասոցիացիայի Հայաս­տա­նի մասնա­ճյուղի համատեղ ջանքերով 1998թ. և 2001թթ. կազ­մակերպ­վեցին էներգետիկական առա­ջին և երկրորդ միջազգային գիտաժողովները Հայաստանում, որին մասնակցեցին Ամերիկայից, Եվրոպական երկրներից, Կանադայից, Հունաստանից, Ռուսաստանից, Վրաստանից և այլ երկրներից ժամանած գիտնական­ներ: 2003 թվականին ամբիոնին շնորհվեց Զ. Մելիքյանի կողմից ներկայացված գիտահետազոտական ծրագրի կա­տար­ման համար Գիտությունների և Տեխնելոգիաների Միջազգային Կենտրոնի Գրանտը, որը ֆինանսավորեց ԱՄՆ-ի Պետ.դեպարտամենտը: Պրոֆեսոր Մելիքյանի  անմիջական ղեկավարությամբ 1997 թվականից ի վեր ամբիոնում պատրաստվել և հաջողությամբ իրենց գիտական թեզերն են պաշտպանել ավելի քան 70 ասպիրատներ ու հայցորդներ։

          Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր (1989թ.), պրոֆեսոր (1991թ.) Զոհրաբ Մելիքյանը 1963թ. ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի շինարարական ֆակուլտետը՝ ջերմագազամատակարարում և օդափոխություն մասնագիտությամբ։ 1965-72թթ. դասավանդել է նույն ինստիտուտում, միաժամանակ աշխատել Ջերմաէներ­գե­տի­կայի գիտահետազոտական լաբորատորիայում որպես առաջատար ինժեներ: 1973-74թթ. որակավորվել և աշխատել է Լոնդոնի և Էդինբուրգի համալ­սա­րան­նե­րում: 1974 թվականից շարունակել է դասախոսական աշխատանքը պոլի­տեխ­նի­կա­կան ինս­տի­տու­տի սառնարանային տեխնիկայի ամբիոնում: Դասախոսել է Տեխնիկական թեր­մո­դի­նա-միկա, Ջերմափոխանցում, Օդի կոնդիցիոնացում, Սառնարանային տեխ­նիկա, Էներ­գիա­յի վերականգնվող աղբյուրներ, Կրիոգենային տեխնիկա, Ջերմա­գա­զա­մա­տակարարման համա­կարգերի օպտիմալացում, Ջերմատեխնիկական չափա­բա­նու­թյուն և աուդիտ մասնա­գիտական դասընթացները: 1980թ. որակավորվել է Փարիզում և Մոնպելիեի համա­լսարանում (Ֆրանսիա): 1980-84թթ. աշխատել է Ալժիրի թեթև ար­դյու­նաբերության ազգային ինստիտուտում որպես օղի կոնդիցիոնացման ամբիոնի վարիչ: 1987-89թթ․ եղել է ԽՍՀՄ գազի արդյունաբերության էկոնոմիկայի գիտահետազոտական ինս­տիտուտի Երևանի բաժնի վարիչը: 1990թ. աշխատել է Վիեննայում (Ավստրիա) որպես Միավորված ազգերի կազմակերպության փորձագետ և ՄԱԿ-ի նախագծի տնօրեն, հիմնադրել է սառնարանային տեխնիկայի և օդի կոնդիցիոնացման ուսում­նա­գիտական կենտրոն Արևմտյան Աֆրիկայի երկրների համար (ք. Բամակո, Մալի)։ 1991 թվականից  Երևանի ճարտարապետաշինարարական ինստիտուտի (ներկայիս համալ­սա­րանի) Ջերմագազամատակարարման և օդափոխության ամբիոնի վարիչն էր: Իր գիտա­կան հետազոտությունների արդյունքում մշակել է ջերմագազամատակարարման համա­կարգերի օպտիմալացման համալիր վերլուծության գիտական հիմունքները: Ստեղծել է բարձր էներգատնտեսական արդյունավետության էներգետիկական կայա­ն­ք­ներ ու համակարգեր: Հրատարակել է շուրջ 150 գիտական աշխատանք շինարարական ջեր­մաֆիզիկայի, սառնարանային տեխնիկայի, ջերմային պոմպերի, օդի կոնդի­ցիոնացման, ջեռուցման, ջերմագազամատակարարման համակարգերի օպտի­մա­լա­ց­ման, արևի էներգիայի օգտագործման և այլ ասպարեզներում։ Հեղինակ է 2 մենա­գրու­թ­յուն­ների, 16 հեղինակային գյուտերի ու պատենտների (ԱՄՆ-ում, Շվեդիայում 1998թ. Միջազգային կենսագրական ինստիտուտը (ԱՄՆ) նրան արժանացրել է Ոսկե մեդալի:

2009թ. ՋԳՄՕ ամբիոնի վարիչ նշանակվեց տ.գ.թ. Աշոտ Մ.Հովսեփյանը, ով միաժամանակ հան­դի­սա­նում էր «ՀայՌուսգազարդ» ՓԲԸ տնօրենի տեղակալը և  գլխավոր ճարտարագետը։

Այնուհետև 2013թ. թվականին հիդրավլիկայի և ՋԳՄՕ ամբիոնները միացվեցին և ամբիոնն ան­վա­ն­վեց «Հիդրավլիկա, Ջերմագազամատակարարման և օդափոխության» ամբիոն: Վարիչ նշա­նակվեց տ.գ.դ., պրոֆեսոր Ա.Յա.Մարգարյանը: 2015թ. հուլիսին ՀՋԳՄՕ ամբիոնը վերանվանվեց «ՋԳՄՕ» ամբիոն, իսկ ամբիոնի վարիչի ժամանակավոր պաշտոնակատար նշա­նակ­վեց տ.գ.թ. Ռ.Ս. Ռուբենյանը: 2015թ. հոկտեմբերից ամբիոնի վարիչ վերընտրվեց տ.գ.դ., պրոֆեսոր Զ.Ա. Մելիքյանը:

2017թ․ ՋԳՄՕ ամբիոնի վարիչի ժամանակավոր պաշտոնակատար, իսկ 2019թ․ ամբիոնի վարիչ  ըն­տր­վեց տ.գ.թ․, դոցենտ, նույն ամբիոնի շրջանավարտ՝ Աննա Քարամյանը, ով այսօր իր աշխա­տա­ն­քա­­յին փորձը, գիտելիքներն ու կարողությունները  ներդնում է ամբիոնի բարգավաճմանը, մաս­նա­գի­տու­թյան կարևորության նկատմամբ հետաքրքության բարձրացմանը, աշխատաշուկայի ժամա­նա­կա­կից պահանջների պայմաններում մրցունակ երիտասարդ  մասնագետների պատրաստմանը։

Ա․Կ. Քարամյանը 1986թ․ ավարտել է Երևանի Կ․ Մարքսի անվ․ պոլի­տեխ­նի­կական ինստիսուտի, ինժեներաշինարարական ֆակուլտետի ջեր­մա­գազա­մա­տա­կարարում և օդափոխություն բաժինը։ 1999թ․ ՋԳՄՕ ամբիոնի հայցորդ, 2000 թ․ տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, 2014թ․ դոցենտ։ 1986թ-ից աշ­խատում է ջեռուցման, օդափոխության, օդի լավորկման համա­կա­րգերի նախա­գծման ոլորտում՝ «Հայպետնախագիծ» նախագծային ինս­տի­տուտ՝ ինժե­ներ, «Արտ» Ճարտարապետա-նախագծային կոոպե­րա­տիվ՝ ավագ ճար­տա­րա­գետ, «Հայ-Բիզնես» հայ-ամերիկյան Հ.Ձ՝ Ճար­տա­րա­գիտա­կան բաժնի ղեկա­վար, Եվրոթերմ ՓԲԸ՝ նախագծային բաժնի պատա­ս­խա­նա­տու, «Թերմոռոս-Ար» ՍՊԸ՝ տեխնիակական տնօրեն,  «Մայլստոուն ին­­ժինե­րինգ փրոջեքթ» ՍՊԸ՝ հիմ­նադիր տնօրեն։ 27 գիտական հոդ­­վածի, 3 ուսում­նա­մեթոդական ձեռնարկի հեղ­ինակ է, մասնակցել է  ՀՀ  շինա­րա­րա­կան 4-ից ավելի  նորմա­տիվային փաս­տա­թ­ղ­թե­րի  մշակմանը։ Որպես ազ­գա­­յ­­ին փոր­ձա­գետ համա­գործակցել է մի շարք միջա­զգային կա­զ­մա­կե­րպու­թ­յու­նների՝ Ասիական Բանկ, Համաշխարհային Բանկ,  ՄԱԶԾ և այլնի հետ։

Ներկայումս ՋԳՄՕ ամբիոնի տրամադրության տակ են գտնվում ոլորտի ժամանակակից սար­քա­վո­րումներով կահավորված  4  լաբորատորիաներ՝ որոնցում տեղակայված  սարքավորումներն ու հա­մա­­կարգերն ունեն  ուսուցողական և հետազոտական նշանակություն։  Լաբորատորիաները ներդրվել են «Թերմոռոս-Ար» ՍՊԸ, «Mitsubishi Elektriks»   ընկերությունների , ինչպես նաև «Շենքերի էներգետիկ ար­դյու­նա­վե­տության բարձրացում» ՄԱԶԾ-ԳԷՖ ծրագրի  հովանավորությամբ։

Ամբիոնի պրոֆեսորադասախոսական և ուսումնաօժանդակ կազմում ընդգրկված են  տեխ­նիկական գիտությունների թեկնածու-դոցենտներ` Աննա Կառլենի Քարամյանը, Սերյոժա Պողոսի Պողոսյանը, Արտաշես Լևոնի Պետրոսյանը, Սիրանուշ Մելսի Էգնատոսյանը, Նաիրա Մելսի Էգնատոսյանը, Աշոտ Խաչիկի Գրիգորյանը, Վահան Բագրատի Նռանյանը, Արթուր Գեորգիի Ավետիսյանը,  ասիստենտ` Լիլիա Ռաֆայելի Սարուխանյանը և 5 դասախոս՝ Թովմաս Հարությունի Ջուլհակյանը, Լուսինե Կարապետի Ոսկանյանը, Հայկ Պավլուշի Խաչատրյանը, Տիգրան Դավիթի Մանուկյանը, Կարեն Աշոտի Մինասյանը, Դավիթ Արմենի Մելքոնայնը, լաբորատորիայի վարիչ՝ Մարիետա Վազգենի Պողոսյանը, լաբորանտ՝ Մարիամ Արմենի Առաքելյանը, Լուսինե Արթուրի Երիցյանը և գործավար՝  Լուսինե Ռուբենի Մարտիրոսյանը։

 Ամբիոնի ողջ անձնակազմը պատվով կատարելով ամենօրյա  պարտականությունները, այսօր ներգրավված է կրթական ծրագրերի արդիականացման, նոր առարկաների ներդրման, ոլորտի առաջավոր կազմակերպություների հետ կապերի ստեղծման և ամրապնդման մեջ։ 2020թ․ ստորագրվել է համագործակցության պայմանագիր Մոսկվայի Գուբկինի անվան նավթի  գազի  Ռուսաստանի պետական համալսարանի հետ, իսկ 2024թ. փոխըմբռմնաբ հուշագիր է ստրոգրվել  Համալսարանի և ԳազպրոմԱրմենիայի հետ: Բարձր է  ամբիոնի գիտատեխնիկական ներուժը՝  միջազգային և տեղական հեղինակավոր գիտական ամսագրերում տարեկան հրատարակվում են ավելի քան 50 հոդված, ամբիոնի մասնագետները  ներգրավված են Հայաստանի Հանրապետության համար կարևոր քաղաքաշինական և էներգետիկ  նախագծերի իրականացման գործում։